Zaterdag - workshops filosofie - Spinoza - een kennismaking

Binnenkort, zaterdag 7 mei 2016, weer eens filosoferen op Buitengoed Uylenburg bij Delft (Delfgauw). Deze keer over een van de grootste en meest spraakmakende filosofen van onze westerse beschaving en geschiedenis van de filosofie. Bovendien een Nederlandse filosoof: Spinoza.  

De filosoof Spinoza is de laatste jaren erg populair en dat is op zijn minst verwonderlijk want zijn teksten zijn niet gemakkelijk leesbaar. Gelukkig zijn er vertalers en andere filosofen die zijn werk toegankelijk maken en ons kunnen verleiden om toch ook eens een tekst te lezen van hem persoonlijk. En dan zijn wij er uiteraard ook nog om Spinoza  “behapbaar” voor je te maken. In onze workshop gaan we proberen om bij jou belangstelling te wekken voor deze filosoof “van eigen bodem”. Mocht je al kennis hebben genomen van wat Spinoza te zeggen heeft dan is er bij ons de mogelijkheid om je kennis met anderen te delen en de vragen die je ongetwijfeld ook hebt “in discussie” te brengen. Wat komt aan bod?

Leven en werk                                                                                                                                                     
Spinoza is beter te begrijpen als je iets weet van zijn persoonlijke achtergrond, de gebeurtenissen in zijn leven en de tijd waarin hij leefde. Hij werd geboren in 1632 in Amsterdam en stierf in Den Haag in 1677. Hij was de zoon van Joods-Portugese immigranten die gevlucht waren uit Portugal. Meer hierover op 7 mei.

Gedachtegoed                                                                                                                                                                

• Voor Spinoza is er maar 1 werkelijkheid, 1 substantie. Hij is weliswaar een leerling van Descartes maar neemt het dualistische systeem van Descartes niet over. Spinoza maakt geen fundamenteel onderscheid tussen stof en denken, zij behoren beiden tot de ene substantie die hij God of de Natuur noemt. God en de Natuur vallen samen (Deus sive natura). Er is geen God buiten die ene werkelijkheid.
   
• De Bijbel is voor Spinoza geen openbaring van God. Hij reduceert de Bijbel tot een “normaal” boek geschreven door mensen die in een bepaalde tijd passen; de beschreven wonderen zijn niet meer dan natuurverschijnselen.
   
• Er bestaat volgens Spinoza geen vrije wil. Net zoals er in de natuur natuurwetten werkzaam zijn zo is ook het denken onderhevig aan wetten van oorzaak en gevolg. Alle inzichten over oorzaak en gevolg zijn ondergeschikt aan het inzicht dat de mens een onderdeel is van het oneindig universum. Vanaf het moment dat dit inzicht er is kijkt de mens als het ware mee in het universum. De mens ziet zich dan in het licht van de eeuwigheid (sub specie aeterniatis) en beleeft vrijheid en gelukzaligheid.
   
• Als het om ethiek gaat stelt Spinoza zich op het standpunt dat de mens zijn eigen belang nastreeft (conatus). Maar om zijn bestaan te leiden heeft een mens anderen hard nodig. Daarom zal hij, in zijn eigen belang, noodzakelijk goed zijn voor zijn medemensen.

Vragen, vragen, vragen....

• Spinoza stelt God en Natuur aan elkaar gelijk. God is niet de schepper van de wereld, maar de wereld is onderdeel van het goddelijke. De Natuur heeft eigenschappen die we doorgaans alleen aan een God toekennen. Eeuwigheid en volmaaktheid bijvoorbeeld. Worden deze begrippen niet op oneigenlijke wijze, vanuit een “oude” opvatting over God, aan de Natuur toegekend?
   
• Is het inderdaad zo (hetgeen Spinoza stelt) dat we geen vrije wil hebben? En waarom zouden we wel vrijheid ervaren als we onszelf zien als onderdeel van het universum? En getuigt het niet van grootheidszin om te denken dat we onszelf in het licht van de eeuwigheid kunnen zien?
   
• Is het niet grenzeloos naïef om ervan uit te gaan dat de mens, als hij zijn verstand gebruikt, zal besluiten om goed voor zijn medemensen te zijn?

Jullie hebben vast ook eigen vragen:   ………………………………………..

Literatuur                                                                                                                                                                     
Als je meer wilt weten over Spinoza is het helemaal geen slecht idee om zijn naam eens op internet op te zoeken en Wikipedia te raadplegen. Daar tref je ook een uitgebreide literatuurlijst aan. Wil je allereerst meer weten over zijn leven en de tijd waarin hij leefde dan kunnen wij je 2 boeken van Theun de Vries aanbevelen: “Spinoza Beeldenstormer en Wereldbouwer” en “De Gezegende Spinoza”.

Leesbare boeken van meer recente datum zijn van Jan Knol: “En je zult spinazie eten” en    “ Spinoza, Uit zijn gelijkenissen en voorbeelden”.

Als je nog wat dieper wenst in te steken zou je Spinoza zelf kunnen lezen bijv. zijn “Korte verhandeling over God, de mens en zijn geluk” of “Verhandeling over de verbetering van het verstand”. En natuurlijk kun je ook proberen zijn “Ethica” te begrijpen maar dat is niet eenvoudig. Wil je een heerlijk leesbare roman over Spinoza lezen dan kun je beginnen met: “Het raadsel Spinoza” van Irvin Yalom.

Meld je aan met een e-mail voor deze zaterdag workshop op 7 mei 2016 - op Buitengoed Uylenburg (Delft/Delfgauw) over Spinoza.

Albert Wessendorp